Rzeczywistość w jakiej żyjemy od blisko roku bardzo zmieniła realia naszego życia codziennego i pracy. Pandemia, izolacja i konieczność edukacji zdalnej wywiera bardzo duży wpływ na zdrowie psychiczne zarówno dzieci i młodzieży, jak też nauczycieli, wychowawców i rodziców. Poza problemami w zakresie zachowań ryzykownych młodych ludzi, z którymi dotąd próbowaliśmy sobie radzić, pojawiły się nowe. Dotychczasowe programy profilaktyczne, rekomendowane do realizacji w środowisku dzieci i młodzieży niejednokrotnie napotykają bariery organizacyjne w realizacji lub też okazuje się, że poruszane w nich treści nie obejmują nowych problemów i wyzwań, jakie pojawiły się w wyniku pandemii Covid-19.
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zamówiła eksperckie analizy na temat potrzeb i zaleceń dotyczących działań w zakresie profilaktyki używania substancji psychoaktywnych oraz innych problemów dzieci i młodzieży w czasie epidemii COVID-19.
Ich lektura może pomóc Państwu w przygotowaniu i realizacji działań profilaktycznych zarówno na poziomie placówek edukacyjnych, jak i samorządów. Na pewno, ze względu na trudną sytuację nie powinno się rezygnować z podejmowania oddziaływań mających na celu wsparcie zdrowia psychicznego młodych ludzi oraz zapobieganie różnym problemom, jakie mogą wynikać np. z zachowań ryzykownych. Zarówno przy utrzymaniu konieczności kontaktu zdalnego, jak i po powolnym powrocie do szkoły, niezbędne wydaje się skupienie dorosłych nie tylko na kwestiach zaległości edukacyjnych, ale i na wsparciu psychicznym dzieci i młodzieży oraz profilaktyce. Tym bardziej powinno nam zależeć na tym, by środki publiczne przeznaczane na profilaktykę, były wydatkowane na działania, które mają charakter długofalowy, oparte są na skutecznych strategiach profilaktycznych oraz dowodach naukowych, a także realizowane są przez osoby do tego przygotowane.
Szczególnie aktualnym wyzwaniem jest realizowanie programów, w których jest miejsce na wyrażenie emocji oraz komunikowanie różnych problemów przez samych uczestników, na to by w profesjonalny sposób mogły one zostać zaopiekowane. Pandemia sprawiła jednak, że poza pracą w niedużych grupach (np. klasowych), coraz bardziej istotna wydaje się również dostępność oferty pomocy indywidualnej. Rozwój poradnictwa, dostępności psychologa wydają się w tej chwili równie istotne, jak realizacja programów profilaktycznych zgodnie ze scenariuszem.
Działania profilaktyczne muszą obejmować zarówno samo środowisko szkoły (nauczycieli, którzy na co dzień pracują z dziećmi i młodzieżą), jak i rodziców. Jak pokazały badania prowadzone w czasie pandemii, nauczyciele oraz rodzice także stanęli przed nowymi, nieznanymi wcześniej wyzwaniami, z którymi trudno jest im sobie poradzić. Dlatego wsparciem psychologicznym powinniśmy zostać objęte wszystkie te grupy.
Do PARPA wpływa dużo konkretnych pytań ze strony samorządów lokalnych m.in. o to, czy można realizować programy rekomendowane w Systemie Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego w wersji on-line. W odpowiedzi na to pytanie należy zaznaczyć, ze programy znajdujące się w Bazie programów rekomendowanych nie były przygotowane do realizacji on-line. Nie prowadzono badań ewaluacyjnych weryfikujących ich skuteczności przy takiej formie realizacji. Nie możemy zatem powiedzieć nic w pełni wiarygodnego o ich skuteczności. Niemniej jednak, z założenia, w bazie znajdują się programy oparte na naukowych podstawach. Jest to bardzo solidny fundament merytorycznej konstrukcji programów. Mając zatem świadomość zarówno mocnych podstaw, jak i ograniczeń wynikających z aktualnych realiów, przy podejmowaniu adaptacji tych programów do realizacji w trybie pracy zdalnej, zalecamy kontakt z autorami i podmiotami odpowiedzialnymi za konkretny program. Tylko we współpracy z nimi powinny zapadać decyzje o możliwościach i kierunkach adaptacji, tak by troska o jakość i skuteczność realizowanych działań oraz adekwatność do potrzeb grupy odbiorców mogły być zachowane.
Jednocześnie, uruchamiając na poziomie szkoły czy społeczności lokalnej nowatorskie inicjatywy profilaktyczne wynikające ze stanu pandemii, także warto zapraszać do współpracy osoby posiadających kompetencje w tym zakresie, od lat zajmujących się realizacją programów o potwierdzonej skuteczności lub opartych na naukowych podstawach. Troska o jakość działań adresowanych do dzieci i młodzieży powinna być nieodłącznym elementem podejmowanych decyzji.
Mamy nadzieję, że dołączone to niniejszego Komunikatu rekomendacje ekspertów okażą się przydatne w planowaniu działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego.
Ekspertyzy::
1. dr hab. Jacek Pyżalski, prof. UAM
3. dr Szymon Grzelak z zespołem ekspertów Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej